Mowa zależna i niezależna

Cudze myśli, poglądy możemy przytaczać w dwojaki sposób:

• przytaczając dosłownie cudze słowa – mowa bezpośrednia (niezależna).
  „Nie odrobiłeś lekcji!” – krzyknęła ze zdenerwowaniem matka Pawła.

• omawiając wypowiedź w formie sprawozdawczej, pośredniej – mowa pośrednia (zależna).
  Zdenerwowana matka Pawła krzyknęła, że syn nie odrobił lekcji.

 

Zamiana mowy niezależnej na zależną

Żeby przekształcić zdanie w mowie niezależnej na zależną trzeba nasz cytat uzależnić składniowo od zdania nadrzędnego.
– Matka powiedziała mi: „Posprzątaj pokój”.
– Matka powiedziała mi, żebym posprzątała pokój.

Albo
– Anka zapytała mnie: „Czy spotkałaś się wczoraj z Robertem?”
– Anka zapytała mnie, czy spotkałam się z Robertem.

Przy zamianie mowy niezależnej na zależną pamiętaj o regułach:

• Zdaniu oznajmującemu w mowie niezależnej odpowiada w mowie zależnej zdanie podrzędne dopełnieniowe, zaczynające się przeważnie od spójnika że:
  • Nauczyciel powiedział nam: „Dzisiaj idziemy na wycieczkę”.
  • Nauczyciel powiedział nam, że dzisiaj idziemy na wycieczkę.

• Zdaniu pytającemu w mowie niezależnej, rozpoczynającemu się od zaimka pytającego – odpowiada w mowie niezależnej zdanie podrzędne dopełnieniowe z tym samym zaimkiem:
  • Marek spytał mnie: „Kiedy spotkałeś się z Anką?”
  • Marek spytał mnie, kiedy spotkałem się z Anką?

• Zdaniu pytającemu, które nie rozpoczyna się od zaimka pytającego – odpowiada w mowie zależnej zdanie podrzędne, zaczynające się od partykuły pytającej czy:
  • Bartek spytał mnie: „Napisałeś wypracowanie z polskiego?”
  • Bartek spytał mnie, czy napisałem wypracowanie z polskiego.

• Zdaniu rozkazującemu w mowie niezależnej odpowiada zdanie dopełnieniowe, rozpoczynające się od spójników: żeby, aby, ażeby, by:
  • Matka powiedziała Marcie: „Pozmywaj naczynia!”
  • Matka powiedziała Marcie, żeby pozmywała naczynia!

• W mowie zależnej opuszczamy te elementy, które nadałyby wypowiedzi ton emocjonalny, np. wykrzykniki.

• Pomijamy też cechy gwarowe czy naleciałości żargonowe osoby, której wypowiedź omawiamy.

Ćwiczenia

 

I. Przekształć na mowę zależną:

1. Tomek odrzekł: „Będę na treningu jutro”.
2. Agnieszka powiedziała: „Jutro wyjeżdżam do Warszawy”.
3. Konduktor zawołał: „Proszę wsiadać, drzwi zamykać”.
4. „Pieniądze to nie wszystko” – stwierdziła Justyna.
5. Anzelm wówczas stwierdził: „Myślę, że ona ma rację”.
6. Kazimierz Bukowski w książce Biblia a literatura polska pisze: „Nie można zrozumieć kultury europejskiej, nie pamiętając o jej źródłach(…)”. 
7. – Skąd jesteś? – zapytał mnie trener.
8. Pani na przystanku spytała mnie: „Chłopcze, czy o tej porze nie powinieneś być w szkole?”
9. – Wiem, że nic nie wiem – powiedział Tomek.

II. Wskaż mowę zależną i przekształć ją na dialog.

– A wie pan – odezwał się Profesor Tutka – że kiedyś miał się zgłosić do pana mój znajomy. (…) Był to właściciel zakładu ślusarskiego. Któregoś dnia zgubiłem kluczyk od biurka i poprosiłem majstra, aby przyszedł do mnie i otworzył szufladę. Bez słowa wziął odpowiednie narzędzia i poszedł z nim do mego mieszkania. Jedno spojrzenie majstra, jeden ruch i sprawa załatwiona. Zapytałem go, co jestem winien za tę przysługę? Odpowiedział, że zwyczajna grzeczność sąsiedzka i nie ma o czym mówić. (…) Zapytał mnie w pewnej chwili, czy nie znam solidnego adwokata. Odpowiedziałem, że znam, nie tylko solidnego, ale i znakomitego. Nie muszę chyba dodawać, że pomyślałem o panu mecenasie.

III. W podanej bajce wskaż mowę niezależną, a następnie zapisz całość rozmowy w mowie zależnej.

Kiedy czas przyzwoity do dojrzenia nastał,
Pytała dynia dębu, jak też długo wzrastał.
„Sto lat”. „Jam w sto dni zeszła taką, jak mnie widzisz”
Rzekła dynia. Dąb na to: „Próżno ze mnie szydzisz:
Pięknaś, prawda, na pozór, na pozór też słyniesz,
Jakeś prędko urosła, tak też prędko zginiesz”.

IV. Zamień poniższy tekst na mowę niezależną. Pamiętaj o właściwej interpunkcji oraz uzupełnieniach dialogowych.

Piotr poprosił polonistkę, by wyjaśniła, jak analizować utwór liryczny. Nauczycielka odrzekła, że zaczynamy od omówienia tytułu. Uczniowie dopytywali się o to, co należy zrobić dalej. Pani Maria wyjaśniła, że trzeba ustalić, kim jest podmiot liryczny. Następnie dodała, że należy przeanalizować poszczególne obrazy poetyckie.

V. Zamień podany dialog na mowę zależną. (
– Zosiu, wyjaśnij mi, jak odróżnić od siebie części zdania – poprosiła Magda.
– Należy się nauczyć, na jakie pytania one odpowiadają – zaczęła tłumaczenie Zosia.
– I to już wszystko? – zapytała wesoło Magda.
– Nie, to dopiero początek! – zaśmiała się Zosia.