- Rzeczowniki odpowiadają na pytania kto?co?
- Rzeczowniki mają przypisane rodzaje: męski, żeński i nijaki.
- Rzeczowniki odmieniają się przez liczby i przypadki.
- Rzeczowniki dzielą się na:
pospolite własne np. przedmioty, miejsca, uczucia, itp. np. imiona, nazwiska, miasta, rzeki, itp żywotne nieżywotne ludzie, zwierzęta pozostałe rzeczowniki osobowe nieosobowe ludzie pozostałe rzeczowniki abstrakcyjne konkretne pojęcia, wartości przedmioty, ludzie, rośliny Jak zapamiętać odmianę przez przypadki?
Mama dała Celinie bułkę nasmarowaną masłem wiejskim.
Mianownik (kto? co?) jest kot
Dopełniacz (kogo? czego?) nie ma kota
Celownik (komu? czemu?) się przyglądam kotu
Biernik (kogo? co?) biorę kota
Narzędnik (z kim? z czym?) rozmawiam z kotem
Miejscownik (o kim? o czym?) myślę o kocie
Wołacz (o! hej!) kocie!
Zadanie: Z pierwszej wypowiedzi wywiadu na str. 181 wypisz:
a) po jednym rzeczowniku każdego rodzaju,
b) jeden rzeczownik abstrakcyjny i jeden konkretny,
c) jeden rzeczownik osobowy, który odmienisz przez przypadki i liczby.
Zestaw gier:
Film o odmianie rzeczowników przez przypadki:
Temat, końcówka, oboczności, czyli to, co najciekawsze w deklinacji
- Rzeczownik odmieniany przez przypadki możemy podzielić na dwie części: temat i końcówkę
2. Temat to stała dla każdego rzeczownika część wyrazu, która w odmianie się nie zmienia, np. w odmianie rzeczownika Andrzej tematem jest Andrzej:
M. Andrzej – ø
D. Andrzej – a
C. Andrzej – owi
B. Andrzej – a
N. Andrzej – em
Msc. Andrzej – u
W. Andrzej – u
3. Końcówka to zmieniająca się podczas odmiany część wyrazu, np. w odmianie rzeczownika Andrzej końcówki są następujące:
M. Andrzej – ø
D. Andrzej – a
C. Andrzej – owi
B. Andrzej – a
N. Andrzej – em
Msc. Andrzej – u
W. Andrzej – u
ø – zero morfologiczne, oznacza brak czegoś, zniknięcie, tutaj: brak końcówki w M. l. poj.
4. Jak szukać tematu?
- w rzeczownikach rodzaju męskiego tematem jest forma mianownika w liczbie pojedynczej, np. kot
- w rzeczownikach rodzaju żeńskiego temat uzyskujemy, odrzucając w mianowniku liczby pojedynczej końcówkę –a lub –i,
np. mama (mam –a), pani (pan –i), - w rzeczownikach rodzaju nijakiego temat uzyskujemy, odrzucając w mianowniku liczby pojedynczej końcówkę –o lub –ę,
np. okno (okn –o), źrebię (źreb(i) –ę)
5. Odmiana rzeczownika – oboczności
W temacie rzeczownika występują czasem niewielkie zmiany; głoski zmieniają się, pojawiają lub znikają. Takie zmiany nazywamy obocznościami. Oboczności zaznaczamy obok odmienionego wyrazu, w którym wystąpiły, np.
M. rower ø
D. rower u
C. rower owi
B. rower ø
N. rower em
Msc. rowerz e r : rz
W. rowerz e r : rz
M. nog a
D. nog i g : g’
C. nodz e g : dz
B. nog ę
N. nog ą
Msc. nodz e g : dz
W. nog o
M. pies ø
D. ps a p’ : p, e : ø
C. ps u p’ : p, e : ø
B. ps a p’ : p, e : ø
N. ps em p’ : p, e : ø
Msc. psi e p’ : p, e : ø, s : s’
W. psi e p’ : p, e : ø